دمای گازهای سوزان در سیلندر موتور به ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد که بالاتر از نقطه ذوب مواد بدنه و سر سیلندر موتور است. بنابراین، اگر گرما دفع نشود، منجر به آسیب‌های جدی به قطعات داخل موتور خواهد شد. رادیاتور ماشین یکی از اجزای حیاتی در سیستم خنک‌کننده خودرو است و در کنار واتر پمپ، ترموستات و سایر قطعات سیستم خنک کننده خودرو وظیفه کنترل دمای موتور را بر عهده دارند.
در این مقاله، به‌بررسی جامع رادیاتور ماشین خواهیم پرداخت؛ از اصول ساختاری و نحوه عملکرد آن گرفته تا نکات کلیدی در زمینه نگهداری و تعمیرات. هدف ما این است که با ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی، به خوانندگان کمک کنیم تا بهتر با این جزء اساسی خودرو آشنا شوند و بتوانند به‌درستی از آن مراقبت کنند.
رادیاتور ماشین چیست و چه اهمیتی دارد؟
رادیاتور ماشین (Radiator) یکی از اجزای اصلی سیستم خنک‌کننده خودرو است که وظیفه اصلی آن خنک کردن موتور می‌باشد. وقتی موتور کار می‌کند، حرارت زیادی تولید می‌شود و اگر به‌درستی خنک نشود، ممکن است موتور آسیب ببیند یا کارایی موتور کاهش یابد. رادیاتور با عبور مایع خنک‌کننده (که معمولاً ترکیبی از آب و ضد یخ است) از میان لوله‌های خود و استفاده از جریان هوای خارجی، گرمای موتور را جذب و دفع می‌کند.
مایع خنک‌کننده پس از گردش در موتور، گرمای جذب‌شده را به رادیاتور منتقل می‌کند، و در رادیاتور این گرما از طریق تبادل حرارت با هوا به محیط خارج منتقل می‌شود. در نهایت، مایع خنک‌شده دوباره به موتور بازمی‌گردد تا فرآیند خنک کردن را ادامه دهد.
سیستم خنک کننده خودرو و اجزای آن
سیستم خنک‌کننده موتور شامل چندین قطعه مهم است که همگی برای حفظ دمای مناسب موتور و جلوگیری از داغ شدن بیش از حد موتور طراحی شده‌اند. قطعات اصلی سیستم خنک کننده موتور خودرو عبارتند از:
- رادیاتور: رادیاتور وظیفه خنک کردن مایع خنک‌کننده را دارد. مایع گرم از موتور وارد رادیاتور شده و پس از تبادل حرارت با هوا خنک می‌شود.
- پروانه یا فن: فن هوای خنک را به سمت رادیاتور هدایت می‌کند تا فرآیند خنک‌سازی سریع‌تر انجام شود. این فن ممکن است به صورت مکانیکی یا برقی عمل کند.
- پمپ آب: پمپ آب (واتر پمپ) وظیفه چرخش مایع خنک‌کننده در سراسر موتور و رادیاتور را دارد تا حرارت از موتور به رادیاتور منتقل شود.
- ترموستات: ترموستات دمای مایع خنک‌کننده را کنترل می‌کند و در دمای معین، مسیر مایع را به سمت رادیاتور باز یا بسته می‌کند تا دمای موتور در حد بهینه بماند.
- مایع خنک‌کننده (ضد یخ): این مایع درون سیستم خنک‌کننده جریان دارد و گرمای موتور را جذب کرده و به رادیاتور منتقل می‌کند. مایع خنک‌کننده معمولاً شامل آب و مواد ضد یخ است که از یخ زدن و جوش آوردن جلوگیری می‌کند.
- شیلنگ‌ها: شیلنگ‌ها مایع خنک‌کننده را بین اجزای مختلف سیستم، از جمله رادیاتور و موتور، منتقل می‌کنند.
- مخزن انبساط: این مخزن مایع خنک‌کننده اضافی را نگه می‌دارد و با تغییرات دما و حجم مایع در سیستم، تعادل فشار را حفظ می‌کند.
- درپوش رادیاتور: درپوش رادیاتور فشار داخل سیستم را تنظیم می‌کند تا مایع خنک‌کننده به درستی گردش کند و از نشت آن جلوگیری شود.
این اجزا با همکاری هم به جلوگیری از داغ شدن بیش از حد موتور کمک می‌کنند و باعث بهبود عملکرد و افزایش عمر موتور خودرو می‌شوند. در تصویر زیر دیاگرام اجزای تشکیل دهنده سیستم خنک کننده و محل قرارگیری آن‌ها نمایش داده شده است:
دو ویژگی اصلی یک سیستم خنک‌کننده کارآمد عبارتند از:
- سیستم خنک کننده خودرو باید قادر باشد تنها حدود ۳۰٪ از حرارت تولید شده در محفظه احتراق را حذف کند. حذف بیش از حد حرارت، بازده حرارتی موتور را کاهش می‌دهد.
- سیستم خنک کننده باید زمانی که موتور داغ است، حرارت را با سرعت بالایی حذف کند. در زمان روشن کردن موتور، خنک‌سازی باید بسیار آهسته باشد تا قطعات کاری مختلف بتوانند در مدت زمان کوتاهی به دمای عملیاتی خود برسند.
اجزای اصلی رادیاتور ماشین
رادیاتور اتومبیل از اجزای مختلفی ساخته شده است که همگی با هم کار می‌کنند، تا بتوانند موتور را خنک نگه دارند. در ادامه، شما را با اجزای رادیاتور و عملکرد هر یک آشنا می‌کنیم.
- هسته رادیاتور (Core): هسته رادیاتور بخش مرکزی است که از لوله‌های نازک و پره‌هایی فلزی تشکیل شده است. این بخش مسئول انتقال حرارت از مایع خنک‌کننده به هوای عبوری از رادیاتور است.
- مخزن ورودی و خروجی (Inlet and Outlet Tanks): این مخازن در دو انتهای رادیاتور قرار دارند و محل ورود و خروج مایع خنک‌کننده به هسته رادیاتور هستند.
- پره‌های خنک‌کننده (Cooling Fins): پره‌های فلزی نازکی که بین لوله‌های هسته رادیاتور قرار دارند و سطح تبادل حرارتی را افزایش می‌دهند تا انتقال حرارت به هوا سریع‌تر انجام شود.
- فن رادیاتور (Radiator Fan): این فن که در جلوی رادیاتور جای می‌گیرد، وظیفه افزایش جریان هوای عبوری از پره‌ها را در مواقعی که خودرو در حالت توقف یا حرکت در سرعت‌های پایین است، برعهده دارد.
- منبع انبساط رادیاتور (Expansion Tank): منبع (مخزن) انبساط رادیاتور نقش مهمی در کنترل فشار و حجم مایع خنک‌کننده ایفا می‌کند. با تغییرات دما در موتور، حجم مایع خنک‌کننده نیز تغییر می‌کند و مخزن انبساط به این تغییرات پاسخ می‌دهد. زمانی که دمای موتور بالا می‌رود و مایع خنک‌کننده منبسط می‌شود، مخزن انبساط فضای لازم را برای انبساط مایع فراهم و از افزایش فشار و آسیب به سیستم خنک‌کننده جلوگیری می‌کند. همچنین در هنگام سرد شدن، مایع خنک‌کننده به سیستم بازمی‌گردد و تعادل دمایی حفظ می‌گردد.
- درپوش رادیاتور (Radiator Cap): درپوش رادیاتور وظیفه دارد فشار داخل رادیاتور را تنظیم کند. وقتی مایع خنک‌کننده گرم می‌شود و فشار درون سیستم بالا می‌رود، درپوش رادیاتور این فشار را کنترل می‌کند تا از ترکیدن یا آسیب دیدن رادیاتور جلوگیری کند. همچنین، اگر فشار بیش از حد زیاد شود، درپوش بخشی از مایع را به سمت مخزن اضافی هدایت می‌کند.
انواع رادیاتورهای خودرو از نظر جنس مواد سازنده
رادیاتورهای خودرو به انواع سنتی و مدرن تقسیم‌بندی می‌شوند. در ادامه شما را با هرکدام از این رادیاتورها آشنا می‌کنیم.
۱- رادیاتورهای سنتی (مس-برنج)
رادیاتورهای سنتی، قدیمی‌تر هستند و معمولا از ترکیب مس و برنج ساخته می‌شوند. مس به دلیل رسانایی حرارتی بالا، انتخابی محبوب برای این نوع رادیاتورها است.
رادیاتورهای سنتی کارایی بالایی برای انتقال حرارت دارند و به‌خوبی گرمای موتور را دفع می‌کنند. همچنین تعمیر و لحیم‌کاری آن‌ها نیز ساده‌تر است. اما سنگین‌بودن این رادیاتورها یکی از نقاط ضعف آن‌ها بوده که سبب شد به تدریج با انواع مدرن جایگزین شوند. همچنین این رادیاتورها به‌مرور زمان زنگ می‌زدند و عملکرد آن‌ها کاهش می‌یافت.
۲- رادیاتورهای مدرن (آلومینیومی)
رادیاتورهای امروزی عمدتاً از آلومینیوم ساخته می‌شوند. به‌عبارت دیگر، بدنه و لوله‌های آن‌ها از آلومینیوم سبک و مقاوم است. رادیاتورهای مدرن سبک‌تر از مدل‌های مس-برنج هستند و عمر طولانی‌تری دارند. همچنین به دلیل وزن کمتر و ساختار محکم‌تر، به بهبود کارایی خودرو و کاهش مصرف سوخت کمک می‌کنند. با این حال، آلومینیوم در مقایسه با مس، رسانایی حرارتی کمتری دارد؛ اما به دلیل سبک‌بودن و مزایای دیگر، همچنان انتخاب محبوب‌تری است.
۳- رادیاتورهای پلاستیکی-آلومینیومی
در این نوع رادیاتورها، مخازن ورودی و خروجی از پلاستیک، و لوله‌های خنک‌کننده از آلومینیوم ساخته می‌شوند. هزینه تولید این رادیاتورها کمتر است و در بسیاری از خودروهای جدید استفاده می‌شوند. با این حال مخازن پلاستیکی ممکن است به‌مرور زمان و تحت فشار و دمای بالا، شکننده شوند و ترک بخورند.
علائم خرابی رادیاتور ماشین
رادیاتور ماشین نیز مانند سایر قطعات خودرو به‌مرور زمان و یا در اثر حوادث، آسیب می‌بینند. در ادامه مشکلات معمول رادیاتور ماشین آمده است.
۱- نشتی مایع خنک‌کننده
نشتی می‌تواند در اثر ترک‌خوردگی لوله‌ها، مخازن پلاستیکی یا واشرهای فرسوده ایجاد شود. نشتی مایع خنک‌کننده باعث کاهش سطح مایع در رادیاتور می‌شود که در نتیجه منجر به افزایش دمای موتور و جوش‌آوردن خودرو می‌گردد.
۲- افزایش دمای موتور و بالا رفتن آمپر دمای آب
بالا رفتن آمپر آب و افزایش دمای خودرو یکی از علائم رایج خرابی رادیاتور است. این مشکل به دلیل عدم توانایی رادیاتور در خنک کردن مایع خنک‌کننده موتور رخ می‌دهد.
۳- تغییر رنگ مایع خنک کننده موتور
اگر مایع خنک‌کننده به مدت طولانی تعویض نشود یا از نوع نامناسب استفاده شود، می‌تواند خراب شود و تغییر رنگ دهد. مایع کهنه ممکن است به قهوه‌ای یا کدر تغییر رنگ دهد.
همچنین با گذشت زمان، رسوبات، ذرات خارجی و آلودگی‌ها ممکن است وارد سیستم خنک‌کننده شوند. این آلودگی‌ها می‌توانند رنگ مایع را تغییر داده و مایع خنک کننده کدر و گل آلود شده و کارایی سیستم خنک‌کننده را کاهش دهند. زنگ زدگی رادیاتور هم می‌تواند باعث تغییر رنگ مایع خنک کننده شود.
۴- بوی سوختگی
بوی سوختگی یکی از علائم هشداردهنده در سیستم خنک‌کننده خودرو، به ویژه رادیاتور، است که می‌تواند ناشی از چندین مشکل باشد. این بوی ممکن است به دلیل نشتی مایع خنک‌کننده، خرابی واشر سر سیلندر، گرم شدن بیش از حد موتور، خرابی پمپ آب یا تجمع گرد و غبار در رادیاتور ایجاد شود. در صورت بروز این علامت، توصیه می‌شود خودرو را سریعاً بررسی کرده و در صورت لزوم به یک مکانیک مراجعه کنید.
۵- کاهش سطح مایع خنک کننده
کاهش سطح مایع خنک‌کننده یکی دیگر از علائم خرابی رادیاتور است که باید به آن توجه کرد. این کاهش سطح می‌تواند به دلیل نشتی در رادیاتور یا لوله‌های مرتبط با آن باشد. اگر مایع خنک‌کننده به درستی در سیستم موجود نباشد، عملکرد موتور دچار اختلال می‌شود و می‌تواند باعث افزایش دما و آسیب به موتور شود. بنابراین، بررسی و نگهداری منظم سطح مایع خنک‌کننده برای جلوگیری از مشکلات جدی در عملکرد رادیاتور و موتور بسیار حیاتی است.
۶- روشن شدن چراغ دمای آب
روشن شدن چراغ دمای اب ماشین نشان می‌دهد که مایع خنک‌کننده و به تبع آن، موتور شما بیش از حد گرم شده است. در یک مکان امن توقف کنید و اجازه دهید موتور خنک شود. سیستم خنک‌کننده را از نظر نشت بررسی کنید، سپس سطح مایع خنک‌کننده، فن‌ها و درپوش رادیاتور را چک کنید.
۷- افزایش مصرف سوخت خودرو
وقتی رادیاتور به درستی کار نکند، دمای موتور بالا می‌رود و این افزایش دما باعث می‌شود که ECU (واحد کنترل موتور) برای جلوگیری از آسیب به موتور، غلظت سوخت را افزایش دهد. در نتیجه، سوخت بیشتری نسبت به نیاز واقعی موتور مصرف می‌شود، که به افزایش هزینه‌های سوخت و کاهش کارایی کلی خودرو منجر می‌شود.
نکات مهم در نگهداری رادیاتور ماشین
نگهداری مناسب از رادیاتور اتومبیل برای جلوگیری از جوش‌آوردن و افزایش عمر موتور بسیار مهم است.
۱- چک کردن سطح مایع خنک‌کننده
یکی از اولین و مهم‌ترین اقدامات برای نگهداری رادیاتور، بررسی منظم سطح مایع خنک‌کننده است. مایع خنک‌کننده وظیفه‌ی انتقال حرارت از موتور به رادیاتور را دارد و کاهش سطح آن می‌تواند باعث افزایش دمای موتور و در نهایت منجر به آسیب به قطعات شود. برای چک کردن سطح مایع، لازم است از منبع انبساط خودرو بازدید کنید و سطح مایع را با علامت‌های “حداکثر” و “حداقل” مقایسه کنید. در صورت کم بودن مایع، باید از مایع خنک‌کننده مناسب استفاده کنید و در صورت لزوم، سیستم را از نظر نشت بررسی کنید.
۲- تعویض دوره‌ای مایع خنک‌کننده
تعویض مایع خنک‌کننده در دوره‌های مشخص یکی دیگر از توصیه‌های مهم برای نگهداری رادیاتور است. مایع خنک‌کننده به مرور زمان خواص خود را از دست می‌دهد و ممکن است به علت واکنش‌های شیمیایی داخل سیستم، باعث زنگ‌زدگی یا رسوب‌گذاری در رادیاتور شود. بسته به نوع خودرو و نوع مایع خنک‌کننده، توصیه می‌شود هر دو تا سه سال یکبار این مایع تعویض شود. تعویض به‌موقع مایع خنک‌کننده می‌تواند به جلوگیری از آسیب‌های جدی به موتور و رادیاتور کمک کند.
۳- بررسی علائم زنگ‌زدگی یا رسوب در داخل رادیاتور
زنگ‌زدگی و رسوب‌گذاری در داخل رادیاتور می‌تواند مانع از جریان مناسب مایع خنک‌کننده شود و در نتیجه عملکرد سیستم خنک‌کننده را کاهش دهد. این مشکل معمولاً به دلیل کیفیت پایین مایع خنک‌کننده یا عدم تعویض دوره‌ای آن ایجاد می‌شود. علائمی مانند کاهش کارایی رادیاتور، افزایش دمای موتور، و وجود ذرات زنگ‌زدگی در مایع خنک‌کننده می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی باشد. در صورت مشاهده این علائم، باید رادیاتور باز شده و تمیز شود یا در صورت نیاز تعویض گردد.
۴- نظافت دوره‌ای رادیاتور و پره‌ها
رادیاتور و پره‌های آن نقش کلیدی در انتقال حرارت و خنک کردن مایع دارند. گرد و غبار، گل و لای، یا حتی حشرات می‌توانند بر روی پره‌های رادیاتور جمع شوند و جریان هوا را کاهش دهند. این امر باعث کاهش عملکرد خنک‌سازی رادیاتور می‌شود و ممکن است منجر به داغ شدن موتور شود. به همین دلیل، تمیز کردن منظم رادیاتور و پره‌ها با آب یا هوا بسیار توصیه می‌شود. البته باید دقت کنید که هنگام نظافت، به پره‌ها آسیب نرسانید، زیرا هرگونه خمیدگی یا شکستگی می‌تواند کارایی رادیاتور را به شدت کاهش دهد.
۵- استفاده از مایع خنک کننده مناسب
نکته دیگر، اهمیت استفاده از نوع صحیح مایع خنک‌کننده است. هر نوع مایع خنک‌کننده، ویژگی‌های خاص خود را دارد و استفاده از نوع نادرست می‌تواند به آسیب به رادیاتور و موتور منجر شود. ضدیخ‌ها معمولا یا بر پایه الکل و یا بر پایه روغن ساخته می‌شوند. برای اتومبیل‌های مدرن که رادیاتور آن‌ها آلومینیومی است، معمولا ضدیخ با پایه روغن مناسب‌تر است، زیرا ضد یخ الکلی می‌تواند سبب خوردگی سیستم شود.
۶- بررسی عملکرد فن رادیاتور
فن رادیاتور برای ایجاد جریان هوا در هنگام توقف یا حرکت آهسته خودرو ضروری است. اگر فن خراب شود یا درست کار نکند، رادیاتور نمی‌تواند به‌خوبی مایع خنک‌کننده را خنک کند و موتور بیش از حد گرم می‌شود.
۷- بررسی عملکرد درپوش رادیاتور
درپوش رادیاتور وظیفه تنظیم فشار داخلی سیستم خنک‌کننده را برعهده دارد. اگر این درپوش دچار خرابی یا فرسودگی شود، ممکن است فشار کاهش یابد و در نتیجه مایع خنک‌کننده زودتر جوش بیاورد یا از سیستم نشت کند.
۸- بررسی عملکرد ترموستات
ترموستات وظیفه دارد جریان مایع خنک‌کننده را در هنگام رسیدن به دمای مشخص کنترل کند. اگر ترموستات خراب شود و در حالت بسته بماند، مایع خنک‌کننده نمی‌تواند به رادیاتور برسد و موتور داغ می‌شود. همچنین اگر باز بماند، موتور ممکن است بیش از حد سرد شود و در دمای بهینه کار نکند.
چه زمانی رادیاتور نیاز به تعویض دارد؟
در شرایط زیر، رادیاتور ماشین نیاز به تعویض دارد.
- نشتی شدید: اگر رادیاتور دچار نشتی شدید شود، معمولاً تعمیر امکان‌پذیر نیست و نیاز به تعویض دارد. نشتی‌ها می‌توانند از لوله‌ها، مخازن یا اتصالات رادیاتور باشند.
- زنگ‌زدگی و پوسیدگی: زنگ‌زدگی زیاد باعث ضعف ساختاری رادیاتور و کاهش کارایی آن می‌شود. در صورت پوسیدگی شدید، تعویض ضروری است.
- گرفتگی شدید: اگر رادیاتور به دلیل رسوبات داخلی یا زنگ‌زدگی مسدود شده باشد و با تمیزکاری مشکل حل نشود، بهترین گزینه تعویض است.
لازم به ذکر است که اگر فن یا درپوش رادیاتور ماشین دچار مشکل شود، به‌جای تعویض کل رادیاتور، تنها نیاز به تعویض قطعه معیوب وجود دارد. فن و درپوش هم معمولا تعمیر نمی‌شوند و لازم است تعویض گردند.
در صورت نیاز به خرید قطعات سیستم خنک کننده و سیستم تهویه خودروهای چینی و رادیاتورهای ماشین چینی می‌توانید به فروشگاه اینترنتی اعتماد یدک مراجعه کنید.
هزینه تعمیر رادیاتور ماشین در ۱۴۰۳
هزینه تعمیر یا تعویض رادیاتور برای خودروهای معروف داخلی در سال ۱۴۰۳ به شرح زیر است:
جمع بندی
رادیاتور خودرو، یکی از اجزای حیاتی برای عملکرد موتور است. این جزء برای کارکرد صحیح نیاز به رسیدگی و نگهداری دارد. همچنین مشاهده برخی از علائم نشان می‌دهد که این قطعه نیاز به تعویض یا تعمیر دارد.
سوالات متداول درباره رادیاتور ماشین
در این قسمت از مقاله، به سوالات رایج درباره رادیاتور ماشین پاسخ می‌دهیم.
سوال: هر چند وقت یکبار باید رادیاتور ماشین را چک کنم؟
پاسخ: هر سه ماه یکبار یا با هر تعویض روغن.
سوال: آیا می‌توانم از هر نوع مایع خنک‌کننده‌ای در رادیاتور ماشین استفاده کنم؟
پاسخ: خیر، لازم است نوع ماده خنک‌کننده را براساس جنس رادیاتور و با توجه به دفترچه راهنمای خودرو انتخاب کنید. برای خودروهای جدید معمولا ضد یخ با پایه روغن بهتر است.
سوال: چگونه می‌توانم از زنگ‌زدگی رادیاتور ماشین جلوگیری کنم؟
پاسخ: استفاده از مایع خنک‌کننده مناسب و تعویض منظم آن یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از زنگ‌زدگی است.
سوال: اگر خودرو شروع به داغ‌شدن کرد، چه باید بکنم؟
پاسخ: خودرو را متوقف کرده و در سایه پارک کنید. موتور را روشن نگه دارید تا فن کار کند و سپس با بلندکردن درب کاپوت، وضعیت آب و ضد یخ را بررسی کنید. هرگز نباید درپوش رادیاتور را یکباره باز کنید چون می‌تواند سبب پاشش آب داغ و سوختگی شود.
سوال: تعویض رادیاتور ماشین چقدر هزینه دارد؟
پاسخ: تعویض رادیاتور در سال ۱۴۰۳ بر اساس نوع خودرو معمولاً بین ۱ تا ۳ میلیون تومان هزینه دارد.
سوال: چگونه می‌توانم عملکرد رادیاتور ماشین را بهبود ببخشم؟
پاسخ: استفاده از مایع خنک‌کننده باکیفیت و تمیز نگه‌داشتن رادیاتور می‌تواند عملکرد رادیاتور را بهبود دهد.
سوال: برای نگهداری از رادیاتورهای با کارایی بالا Higher performance radiator باید به چه نکاتی توجه کرد؟
پاسخ: بررسی منظم نشتی و تمیزکردن مداوم برای جلوگیری از رسوبات برای نگهداری این رادیاتورها ضروری است.
